Cezaropapizm to zapomniany już ustrój polityczny, który w dawnych czasach zalał państwa i imperia europejskie. Opierał się na konkretnych relacjach władzy świeckiej i duchownej, często zacierając pomiędzy nimi granice. Czym charakteryzował się cezaropapizm? Jakie są historyczne przykłady cezaropapizmu?
Cezaropapizm jako synteza władzy świeckiej i duchownej – definicja
Cezaropapizm to tak naprawdę rodzaj ustroju politycznego, który polegał na syntezie władzy świeckiej z władzą duchowną. Były one ze sobą ściśle powiązane, a nawet czasami stanowiły jedność – jedna jednostka mogła sprawować rolę zarówno władcy świeckiego jak i duchownego. Cezaropapizm ogarnął imperia europejskie już od czasów Cesarstwa Rzymskiego, następie Bizancjum oraz państwa Franków, aż do XVI-wiecznej Anglii, gdzie także przyjął pewną zmodyfikowaną formę.
Cechy charakterystyczne cezaropapizmu
Czym właściwie charakteryzował się ustrój polityczny nazywany cezaropapizmem? Cezaropapizm posiadał kilkanaście charakterystycznych cech, lecz najważniejszych jest pięć z nich; wyższość władzy cesarskiej, decyzyjność cesarza w sprawie doboru urzędników kościelnych, nadzorowanie spraw religijnych społeczeństwa przez cesarza, pragmatyzm polityczny oraz częste konflikty z duchowieństwem.
Wyższość władzy cesarskiej w państwie, w którym panował cezaropapizm przejawiała się tym, że często władza świecka, reprezentowana przez cesarza, była wyżej w hierarchii od duchowieństwa i władzy religijnej. To właśnie cesarz był najważniejszą osobą w kraju i to on posiadał decydujący głos. Cesarz pełnił zazwyczaj rolę najwyższego zwierzchnika Kościoła, dlatego często był utożsamiany także z reprezentowaniem władzy duchownej. Można zatem dojść do wniosku, że osoba cesarza stanowiła syntezę władzy cesarskiej z władzą duchowną.
Z racji tego, że cesarz był najwyższym zwierzchnikiem Kościoła w państwie, posiadał on niemalże wyłączną decyzyjność co do wyboru ważnych urzędników kościelnych, w tym biskupów czy arcybiskupów. Z racji tego, że to cesarz miał decydujący głos w sprawie nominacji patriarchów, mógł on wpływać na strukturę duchowieństwa w kraju i dowolnie sterować lojalnością ewentualnych kandydatów, układając duchowieństwo po politykę kraju. Była to sytuacja niezwykle korzystna dla cesarza, lecz także dla części duchowieństwa – najwyższa decyzyjność cesarza w tych sprawach dawała pewną możliwość awansu, jeśli było się lojalnym wobec władcy.
Władza cesarza wykraczała jednak dużo dalej. Oprócz decydowania o nadawaniu stanowisk kościelnych, cesarz mógł także ingerować w sprawy wewnętrzne swojego Kościoła państwowego, poprzez mieszanie się w sprawy teologiczne i doktrynalne. Mógł on także podejmować własne decyzje co do pewnych kontrowersyjnych w Kościele kwestii, co niejednokrotnie budziło sprzeciw duchowieństwa, którzy nie chcieli się godzić na tak duży udział cesarza w wewnętrznych sprawach Kościoła.
Pragmatyzm polityczny władcy ustroju cezaropapizmu polegał przede wszystkim na sterowaniu aparatem Kościoła w celu zwiększenia swojego wpływu na społeczeństwo. Cesarz mógł dowolnie wykorzystywać duchowieństwo jako pośrednika w kontakcie i przede wszystkim kontroli obywateli. Tak rozległa kontrola nad Kościołem dawała władcy większy wpływ na zachowanie jedności w państwie.
Przykłady cezaropapizmu
Za początek powstania cezaropapizmu można przyjąć zapisy edyktu mediolańskiego z 313 roku, który rozwiązywał pewne sprawy religijne na terenie Cesarstwa Rzymskiego. Najbardziej jednak kojarzone z cezaropapizmem jest Cesarstwo Bizantyńskie, gdzie cesarzowie byli utożsamiani z apostołami i często ich władza była mocno autorytarna.
Za pewien rodzaj cezaropapizmu można także uznać sytuację jak miała miejsce w Anglii za panowania Henryka VIII Tudora, który doprowadził do powstania kościoła anglikańskiego, niezależnego od Watykanu. Od tej pory władca świecki, król Anglii, był uznawany także za zwierzchnika kościoła, który musiał być mu podporządkowany.
Cezaropapizm – podsumowanie
Warto pamiętać, że cezaropapizm przez wieki przyjmował różne formy i nie był zjawiskiem jednorodnym. Najwięcej przykładów cezaropapizmu możemy oczywiście odnaleźć w granicach chrześcijaństwa, lecz należy pamiętać, że nie są to jedyne możliwe przykłady. Ogólnie rzecz ujmując, cezaropapizm odnosi się do bliskich relacji władzy świeckiej i duchownej, mieszania ich w jedno i sprawowania dzięki temu większej kontroli w państwie.