Święta Bożego Narodzenia są jednym z centralnych okresów w roku liturgicznym. Stanowią ważny czas w życiu rodzinnym, społecznym i kulturowym. Kluczowym punktem świętowania jest kolacja wigilijna. Jaka jest symbolika i historia wigilii?
Wigilia – początki obchodów świąt Bożego Narodzenia
Do dziś nie poznano dokładnie daty narodzin Jezusa. Jednak pierwsza wzmianka o świętowaniu Bożego Narodzenia znajduje się w kalendarzu datowanym na 354 rok n.e. Kolacja wigilijna ma być przede wszystkim nawiązaniem do uczt, które były organizowane przez chrześcijan w dniach poprzedzających ważne uroczystości. Spotkanie z bliskimi miało na cel wspólne odmawianie modlitwy i przygotowywanie obchodów, które miały nastąpić kolejnego dnia. Z czasem upowszechniło się podejście mówiące o tym, że wigilia jest zwyczajem charakterystycznym wyłącznie dla świąt Bożego Narodzenia.
Obecna forma wigilii jest wynikiem wielu złożonych procesów społecznych, które wpłynęły na jej ukształtowanie. Zwyczaje chrześcijańskie przenikały się z pogańskimi tradycjami, aż w końcu kościół katolicki nadał im znaczenie nawiązujące do narodzin Chrystusa.
Wigilia, a kultura Słowian
Dzień, w którym obecnie obchodzona jest wigilia, kiedyś był przez Słowian świętowany z zupełnie innego powodu. Zgodnie z pogańskimi wierzeniami celebrowano wtedy święto zmarłych, a także dzień przesilenia zimowego. Obrzędy w dużym stopniu wpłynęły na aktualnie przyjętą formę wigilii. Stypa, którą Słowianie organizowali dla swoich bliskich zmarłych była swego rodzaju pierwowzorem dla wigilii narodzin Jezusa.
Centralnym punktem dnia był powrót zmarłych na ziemię – mieli oni pojawiać się w swoich domach. Następował wtedy pokój, a rodziny jednoczyły się – nie należało kłócić się czy płakać. W niektórych regionach kultywowano zwyczaj zdmuchiwania krzeseł – aby przypadkiem nie usiąść na duszy. Wierzono, że dusze pojawiają się na ziemi przybierając postać zwierząt lub wędrowców. Właśnie stąd wywodzi się tradycja pozostawiania dodatkowe nakrycia na stole wigilijnym. Inne tradycje pochodzące od pogan świętujących spotkanie ze zmarłymi jest wypatrywanie na niebie pierwszej gwiazdki czy składanie życzeń.
Magiczny, grudniowy czas, który jest jednym z najważniejszych okresów w roku, narodził się dzięki syntezie wierzeń pogańskich i chrześcijańskich. Warto wiedzieć o tym, że obchody wigilii i jej rozbudowana symbolika, to cecha charakterystyczna dla państw Europy centralnej – w szczególności dla Litwy i Polski. Zwyczajem, który nie istnieje nigdzie indziej jest m.in dzielenie się z bliskimi opłatkiem. Jeszcze do niedawna wigilia była kolacją, która odbywała się w poważnej, wzniosłej atmosferze. Obecnie jednak jest to coraz mniej sformalizowana okazja, podczas której możliwe jest spotkanie się z najbliższymi i wspólne spędzenie rodzinnego i spokojnego czasu.